Tuesday 13 September 2016

Aw Kaden!! Naga Gal lai, 24th April, 1993


By.Rev Letkhogin

Hiche thusim hi Keiman kanato thusim tahtah ahi. P.Thanlapokpi kho Nagaten ana suhmang thusim gomlam tah a kahin jih ahi. P. Thamlapokpi kho hi (L) Pu. Shokholun (Pavom) Haokip leh (L) Pi Nengkhoting Haokip in, Aihang a kon anasat ahin Lamkang ho kho P. Pantha, Keithelmanbi leh Chothe (Purum) ho kho Chandrapoto, Chothe khonou, Purum Khullen kiti ho toh kinaicha cha a kanachen khom u ahi. Hiche kho kisei hohi Old Kuku ahiuvin hinlah Naga Thingnoimi hon pansah namun a ana neiyu ahi. Kuki kho akinaipi pen chu Aihang kho ahi in, 6 Km tabang a kikah ahin, aban a eimi kho kinaipi pen chu ahileh Sugnu lang Langching 20 Km tabang a kikah ahi.

Part I
Date 24th April, 1993 nikho hi keiman kahinkho a kasuhmil thei tahlou nikho gimnei pen anahitan ahi. Hiche nikho hin Jawahalal Novodaya Vidyalaya, Chandel (JNV Chandel: Chandel sunglam peh a kilut a Monsang Pantha), ah chun Class VIII final examination achaina subject kanajih in ahi. Naga leh Kuki kihabuoi laitah ahi jeh chun, hiche laitah a Chandel sunglam peh a um chu lungmon vang aumthei mong mong pon ahi. Akah komleh NSCN (IM) hon keiho JNV school gari chu aphatlou achang louvin ahung thum jiuvin, Principal pan ama nop le da umlouvin an ape jitan ahi. Ahung ji tenguleh athal poh u hochu hoi kana sa lheh jiuvin, kana thim vetvet ji uve. Ahivangin Kuki chapa kahi hi hin hedoh khau vinte tin kicha det-det in kana um jiuve. Eimi chu agomma mi 25 tabang beh kana um u ahi.
Date 24th nikho a Examination achaina kabol niding jingkah hin, kaloipa Benjamin Kom in “Bhai, tuni exam chaiteng Kukiho jouse inlam a nache tei tei u ngaiding ahi, ajeh chu jani’n Chandel a kani te ina kagache leh thukhoh tah khat kaja in, tunilhah leh NSCN (IM) hon JNV a Kuki chate jouse thagam ding atiuve” tin guhthim in eihin seipeh e. Kenjong eimi ho jouse hengah kasei tan, Principal pa henga kasei uleh, aman jong eiphal peh tauvin ahi. Hinlah security guard panglouva Chandel kahin hopa theilou diu ahikit e. Hijeh chun Principal pa in Manipur Police ho phone abolin, keiho Chandel a kon kahung sochat thei nadiu security force athum tan ahi. Chandel Police station chan chu School gari ah eihung that lut uvin, kalung u amuong doh tan ahi. Sottah kaum nungun 2:30 Pm velin Police ho gari ni ah katou uvin Chandel dalhan inlam kahin jon pan tauvin, eima incheh lhun a insung mite ngaicheng toh kimutuo a ki angkoi ding kal ngahlal in kahung kitol tauve. Khonung a thu kija dan toh abah leh hicheni nilhah a chu NSCM IM hon Kuki ho umnalaiem tia JNV Chandel chu aga hol dan u ahi. Ana potdoh hih uleng gimnei tah a koima eihing hoilou ding dan u ahi.

Insung miten jong chubang thu le la buoi laitah a NSCN IM ho munpi khat Chandel’a umden achateho chutoh dam in ki kimuto kit nante ti chu ana kinem beh lou ahitauve. Niseh leh in kihal, mi kitha thu jeng bou kija jing ahi.

3:40 pm vel in Pallel kahung lhung uvin, damsel a inlhung ding kahi tai ti kinep na neokhat ahung um pan tan ahi. Loi le pai Pallel a cheng hochu gari a kon in akumuvin, box, bedding, vonho akidop lhah uvin, kingailutah leh mitlhi pum in kahung kikhen tauve. Hichenia Pallel a kum loi le pai ngaitah tah ho chu tunichan a kinungmu tuo kit talou jong kaum uvin, chuleh hi leiset dalha jong aum tan ahi.

Katoukhom pi Police ho chu toh kaki houlim uvin, Police khat chun “Tulai Kuki-Naga buoina hi asang mong mong tai. Niseh in kikaptuo, mithi ti ho kadel jing uve. Janin jong Waikhong Police Station ah mithilong ni aui-athang pum in post mortem kagabol uve” atin ahi. Athusei chu “asshh lungset aum tave, koi ahi deh aw” katiuvin nommo kasa lheh uve.

Chomlou kah in Kakching Bazar kahin pha tauvin, chomkhat gari kakham uvin, nehthei kichoh loi, junthah loi kana um uvin ahi. Kakching a kon kahung kipat doh got chet u gari ahung kithin leh, mikhat nunglang apat ahung lhai in, “Keijong Sugnu lang che ding kahin, Bus kalap tapoi, lungset tah in nei tousah uvo” ahin tin ahi. Hichun ken jong Police pa kom ah “Sir, lungset tah in tousah u hite, kaloi ho ahinai” kati leh Police pa chun “jao hello, jao hello” ahin tin, ahileh amapa jong kipah tah in ahung kaldoh in katou khom tauve. Amapa chu amin Tilthang Haokip, Sugnu Mamang Leikai a cheng ana hin ahi. Tun ama jong hileiset ah aum tapoi ti thu kajain a nommo lheh e.

Sopi Tilthang toh kahung kihoulim uvin, nang koi kho nahin, namin ipi ham ti kahung kihoulim uleh, Ken jong “Keima Letkhogin Haokip, P. Thamlapokpi a kon kahi in, Sugnu iphah masang uva, Waikhong a kum ding kahitai” kati leh, Sopi Tilthang chun kidang tah in eihin ve in, “P. Thamlapokpi kho chu nahi ham” eihin ti in ahi. “Heng e” kati leh aman jong “P. Thamlapokpi leh Aihang thusoh nahet lou ham?” ahin ti in ahi. Kenjong “Ipi thusoh um hitam?” katileh aman jong “Kaal masa date 17th April, 1993 (Saturday) nichun P. Thamlapokpi a kon pacha pasal ni bong hol a che chu NSCN IM hon aman uvin gamlah ah anathat uvin, hiche ni mama chun Aihang khopi jong abulu uvin, hijeh chun tuhin nakho uvah koima aum tapoi. Abon uvin Sokom leh Langching lang ah agal jam tauve” ahin tin ahi. Hiche pet a gari sung a katoukhom pi ho chu 1. Letkholun Haokip (P. Thamlapokpi) tua Graduate Teacher hita, 2. Chungkhojam Lhungdim (Aihang) Tua Indian Army hita, 3.Miss. Lhaikhochin Khongsai (Langching), 4.Tingneo Lhungdim (Sugnu Tribal Colony), 5.Seitinkhup Baite (Sugnu Tribal Colony) tua umtalou, 6.Miss. Vahneiting (Sokom), 7.Michael Khamsei Touthang (Boljang) Tua IRS hita, 8. Thongjangam Baite (Dongjang) Tua Govt. Employee hita, 9. Keima Letkhogin, chuleh Police ho toh kahiuve.

Sopi Tilthang in “P. Thamlapokpi ah koima acheng tapoi, chuleh Pacha pasal ni bonghol a achene ah NSCN IM hon athat uve” ati thu kajah phat chun kamitlhi ahung pul lha jah jeng tan ahi. Kapenna kakho, kahung seiletna khoa, kanu ngaitah kapa ngaitah, kasopi ngaitah loi le pai ho toh kimu tuo ding kal ngahlal a inlam lhagup jouva hung kiki le a, tua kakho kajot thei tah louding chu kapona vallin kalhi in eidon but jah jah jeng tan ahi.

Chuleh alangkhat ah kakho uva pacha te ni bonghol a che a NSCN IM hon atha chu koi leh koi ahitadem? tia kagel gel jing vangin atah tah ding in katah san thei mong mong pon ahi. Akah kom leh “Kapu Thongjang leh Lunthong ahi de Aw”? akah leh “James Jamkhokai (Tua eimi film star pa) leh apa ahide aw” tia kagel ji vangin amahon lah bong (cow) anei kit pouvin, kati kit ji in, kasuh gel-katou gel vangin bong (cow) kana nei jeh uchun kapa leh kanao Tongkhohou (Houpu) hitei inte tin kagel lhakit ji tan ahi.

Kakum nading mun Waikhong Bazar kahin pha tauvin, hinlah kakho, kavengho aum tah louding jeh in kum talouvin, lhisoh pum-pum in Sugnu lam kana jonpai tai. Gari sunga kachuti lhiso chu kaloi hon, eilhem uvin, akah leh ama ho jong kitim joulouvin alhisoh jiuve. U Vahneiting (Tingboi) Baite in “Gin, pasal nahi lou ham? Lhisoh tahih in tin lhisoh pum a eihin pho chun kaking dot in, kakitem nah nah e. Hinlah kitim jou na hoi ahitapoi. Sugnu Langching a kum loiya kainkote kim nauvem tia holdoh a kimutuo ding bou chu kanga jing ahitai.

Nilhah khojin kon cha in Langching gate kahin pha tauvin, kavet leh duty poho chu sepoy uniform a kivon meithal (single barrel) kipoh ho chu kamu in thingnoimi ho kana hisah man e. Daipel (fencing) ho chu gokeh kisui hemseo-sou kikam chahkheh chu kamun, kavet le le leh ka u Lhunthang Lhungdim chu kahin mu in, “He o Thang, Kanu kapate Langching a um uvem?” kati leh “Sokom lang joh ah aum uve” ahin ti in, kenjong “Abon uva dam nauvem?” kati pai kit leh, “Henge adam nauve” ahin tin ahi. Hiche phat chun kainsung mi ho dam a aum thu kajah phat chun gangtah in gari sungah kakal doh loiyin, Sokom lang jong ding in kache kit tai. Hichea kalunggel chu kainkote dam kimsel a ana um pou-pou uleh khat cheh a angong kakoi peh ding “I love you Mam, I love you Dad” ti ding bou kalungsung ah aging jing tan ahi. Chuleh kanao Tongkhohou (Houpu) in Chandel a kana vaikondoh kon a “Heo, Gophal khat neihin choh peh o, vacha kakap na ding” ana ti jeh chun ken jong Gophal semsa hoisel khat kahin poh peh ahi. Tuchung vang kanao Houpu hi akipa ding dan hi ong! tia geljing pum chun, kalhun tengleh “Boi, gophal semsa hi kahin pohpeh e” tia apeh toh angong koi ding bou chu kangah lal lheh jeng tan ahi.

Chomlou kah in kho ahung thim pan tan, keiho jong Sugnu Tribal Colony kalhung tauve. Sugnu Tribal Colony a pat Sokom, Boljang kiti kho hochu naicha ahi tah jeh chun Police ho chun “hilaiyah nabon uvin kum uvinlang, hilaiya pat in keng in chetauvin” ahin ti tauve. Hijeh chun kathil ho jouse kasolha tauvin, keijong Sokom lang a kainkote kimupiloi ding bou chu kagelgel jeng tan ahi. Chutia kabuoi chei-choi laitah in, KSO Sugnu block a lamkai khat Anahi (Tua kau Hatkhochin jipa) Jamkholal Baite in Chibai eihin bol in, “Letkhogin chu nang nahim?” eihin ti in, ken jong “Henge kahi e” kati leh “Nathil hoi che-che ham”? atin kathil ho chu aloiho toh apouvin Sokom lang eijot pi tauve.

Kalungthim chun ‘Kakho uva Naga hon atha teni chu koipen ahitadem ong!’ tia mi jong dongngam louva kagel jing laiyin, Kau Jamkholal chun “Gin, napa leh nanao Houpu thi thu najah ta hem?” eihin tin ahi leh kakin behseh jeng in, chomkhatpi chu paotheilou lunggel theilouvin kamoden jeng tan ahi. Eimu jousen eingongkoi uvin, achuti ka jeng tauve. Hiche pet chun keivang kamoden jeng in akana je jong kahe tapoi. Itih kah a Sokom kana lhun ham jong kana he man tapoi. Sokom ah kanu anaum in, kanu kamu phat chun kahung kindot jengin ahi. Kanun jong kap pum-pum in kangong akoiyin “Boi dam a nahung lhun ding jong kiki nemthei talouva, athisa dan a nakigel ahitan, dam a nahunglhun thei jeh in Pathen kathangvah e, hinlah napa leh nanao tuni sun chun kana vuilem tauvin, hiche beh chu hinlap tang em?” ahin ti phat chun keijong kapeng jah jeng in, kalha ase behseh jengin, kinga thei talou khop in kachuti ka jeng tan ahi.

Kapa leh kanao Houpu chu Sugnu lhang a KSO lamkaiho, Nampi lamkaiho, Hou lamkai ho chuleh nampi ngailu mipi tampi in thupi tah a Sokom kho a ana op uva, Sokom a kon a thupi tah leh gimnei tah a ahin poh uva Sugnu Christian Cemetery mun a kilomtah a anavui lem u ahita. Hicheni thilsoh ajapha jouse, lamkaiho leh mipi hon ngailut na neitah a nanadellut cheh uva thupi tah leh kilom tah a Kapa leh kanao Houpu longdam sa nana op jeh uvin, kipa thu seijou lou tuni chan in nachung uvah akiphong jinge.

Keiman: Rev. Letkhogin Lecturer ECT CCPUR.

Copyright: Khochungte Awgin

No comments:

KA Gospel Column

LHAGAO GA - SPIRITUAL FRUIT

TUNI LHAGAO ANPHAA (Thursday, 02/06/2016) -------------------------- Galatia 5:25 "Eiho Lhagaova hinga ihiule lhagao in ...

3 Bills ziak ah Kuki leh Naga ding khawm leu hin, i demand uh i mu thei diam uh?